SCHRÖDER ELIASCH CONSTANTIUS, prawnik, sekretarz królewski
| < Poprzednie | Następne > |
ELIASCH CONSTANTIUS SCHRÖDER (16 XI 1625 Gdańsk – 24 II 1680 Gdańsk), po uzyskaniu szlachectwa pisał się: Elias Constantius von Treven Schröder, uczony. Syn browarnika i kupca Eliasa (1589 – 1653, pochowany w kościele Najświętszej Marii Panny), kalwinisty, wraz z braćmi Aegidiusem (pochowany 20 IV 1635) oraz Georgiem (1592–1626) zapisanego w marcu 1600 do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, i poślubionej przez niego w 1617 Elisabeth (7 VI 1592 – pochowana 29 IV 1648 w kościele NMP), córki Georga Kortha (Kurtza). Brat stryjeczny burmistrza Christiana Schrödera.
Od 1640 również uczeń Gimnazjum Akademickiego, kończył nauki 16 V 1643 rozprawą ekonomiczną na temat charakteru mienia, jego nabywania i administrowania, przygotowaną pod opieką Petera Oelhafa. Studiował prawo, historię i matematykę; w sierpniu 1643, wraz z kolegami z Gdańska, Johannem Nixdorffem i Friedrichem Richterem, zapisał się na uniwersytet w Rostocku, w 1646 kontynuował studia w Lejdzie. Odbył podróż po Europie, dłużej zatrzymał się w Bourges. Od 1648 pracował w Gdańsku jako adwokat, zdobywając uznanie w mieście. Powołany został w skład Trzeciego Ordynku, z zasiadania w którym zrezygnował w 1662 po nieudanych staraniach o urząd ławnika i przejściu na katolicyzm (przybrał wówczas drugie imię: Constantius). Powrócił w skład Trzeciego Ordynku w 1677 po interwencji króla Jana III Sobieskiego jako jeden z sześciu desygnowanych przez władce katolików. Wspomagał wiedzą prawniczą gdańskie cechy.
Drukami ku czci króla polskiego Jana Kazimierza zwrócił na siebie jego uwagę, z czego skorzystał gdy w przededniu wojny ze Szwecją wydał (anonimowo) utworu Preußisches hahnengeschrei, który spowodował poruszenie w Gdańsku i śledztwo podjęte przez Radę Miejską. Od 1656 sekretarz i dyplomata króla polskiego Jana Kazimierza, w 1658 otrzymał od niego – jako króla Szwecji (pretendenta do tronu) – szlachectwo szwedzkie. Uzywał następnie zarówno hebu rodzinnego (tarcza dzielona po przekątnej z trzema żukami), jak i nowego (tarcza czteropolowa, w polu pierwszy i czwartym słońce, w drugim i trzecim krzyż).
Autor prac z zakresu prawa publicznego i ustroju Polski, m.in. Serenissimo domino Joanni Casimir dei gratia Regi Poloniae (1656), Fasti Romanorum Liviani, hoc est (1875). Najważniejsze dzieło, ukończona w 1657 pierwsza wyczerpująca monografia dziejów ustroju Gdańska Ius publicum Dantiscanum (Gdańskie prawo publiczne) zgodnie z poleceniem Rady Miejskiej pozostało w rękopisie. Zawierało bowiem opinie korzystne dla rozszerzenia królewskich uprawnień w Gdańsku i nie zostało wydane drukiem mimo królewskiego nakazu i poparcia gdańskich cechów. W monografii omówiono prawa królów polskich do Gdańska, uprawnienia władz miasta, prawa obywateli i prawa poszczególnych cechów. Całość podkreślała zależność Gdańska od polskich władców. W innych pracach stał na stanowisku, że wydarzenia mu współczesne miały już swoje odpowiedniki w starożytności (np. formy władzy, prawa obywatelskie), dlatego postulował konieczność głębokiej znajomości literatury antycznej, w tym biografii ówczesnych wielki ludzi.
Po przejściu w 1662 na wiarę katolicką był m.in. obrońcą i dobrodziejem gdańskich brygidek, krótko był notariuszem biskupim w Starych Szkotach, ponownie podróżował po Europie. Nie odnalazł się w środowisku katolickim, po powrocie do Gdańska wszedł w spór z notariuszem gdańskiego oficjała. Jedno z opublikowanych w tym sporze pism decyzją Stanów Pruskich, na wniosek opata cystersów z Pelplina, zostało publicznie spalone na rynku w Grudziądzu. Uchodził za człowieka utalentowanego, ale niezwykle skąpego i obrażalskiego.
Po raz pierwszy żonaty był od 1649 z Adelgundą (ur. 1629), córką Hansa Königa, zawarcia związku gratulował parze młodej wierszowanym utworem rektor szkoły mariackiej Jacob Zetzke. Podczas pobytu w Wiedniu uwiódł pannę z dobrego domu, obiecując jej małżeństwo (mimo, że był żonaty), po jej przybyciu do Gdańska skandal zatuszowano: została z rozkazu miejskich władz natychmiast aresztowana i wydalona z miasta. W 1668 ożenił się z Elisabeth, wdową po Samuelu Edwadsie, kupcu z Torunia pochodzenia szkockiego, z ręką której otrzymał duży kapitał i ziemskie posiadłości.
Bibliografia:
Die Matrikel der Universität Rostock, hrsg. Adolph Hofmeister, Bd. 3, Rostock 1893, 136.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 64, 137.
Matysik Stanisław, Eliasz Konstanty Schröder, gdański prawnik (1625–1680), „Rocznik Gdański”, t. 13, 1954.
Cieślak Edmund, Eliasz Konstanty Schröder, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, Gdańsk 1997, s. 176–177.
Günther Otto, Zwei Miscellen zur Danziger Buchdrucker- und Literaturgeschichte im siebenzehnten Jahrhundert, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins”, H. 38, 1898, s. 153 (ocena postaci).
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 4, 221.
